A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

I. Tác giả:

- Lê Hữu Trác (1724 - 1791), hiệu là Hải Thượng Lãn Ông, người làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương (huyện Yên Mĩ, tỉnh Hưng Yên).

- Hải Thượng Lãn Ông là một danh y, chữa bệnh, soạn sách, mở trường dạy nghề thuốc.

- Tác phẩm nổi tiếng của ông là Hải Thượng y tông tâm lĩnh (gồm 66 quyển). Đây là công trình nghiên cứu y học xuất sắc nhất trong thời trung đại Việt Nam.

II. Tác phẩm:

1. Hoàn cảnh sáng tác:

Vào phủ chúa Trịnh được trích từ Thượng kinh kí sự, được viết bằng chữ Hán, hoàn thành năm 1783, nằm cuối bộ Hải Thượng y tông tâm lĩnh.

2. Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật:

Giá trị nội dung: Thượng kinh kí sự miêu tả quang cảnh ở kinh đô, cuộc sống xa hoa nơi phủ chúa Trịnh, quyền uy, thế lực tột đỉnh của nhà chúa – những điều tác giả chứng kiến khi lên kinh chữa bệnh cho thế tử Trịnh Cán và chúa Trịnh Sâm. Qua đó, cho thấy thái độ coi thường danh lợi của tác giả. Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh kể về khoảng thời gian tác giả lên kinh, vào phủ chúa để chữa bệnh cho Trịnh Cán.

Giá trị nghệ thuật: Khả năng quan sát tỉ mỉ, ghi chép trung thực, tả cảnh sinh động. Lối kể chuyện khéo léo, lôi cuốn bằng những sự việc, chi tiết độc đáo, đặc sắc. Có sự đan xen với tác phẩm thi ca, làm tăng chất trữ tình của tác phẩm.

3. Tóm tắt theo sơ đồ:

Thánh chỉ - Vào cung – Nhiều lần cửa – Vườn cây, hành lang – Hậu mã quân túc trực – Cửa lớn, đại đường, quyền bổng – Gác tía, phòng trà – Hậu mã quân túc trực – Qua mấy lần trướng gấm – Hậu cung – Bắt mạch kê đơn – Về nơi trọ.

B. ĐỌC HIỂU TÁC PHẨM

1. Quang cảnh - cung cách sinh hoạt của phủ chúa:

* Chi tiết quang cảnh:

- Có rất nhiều lần cửa, năm sáu lần trướng gấm.

- Lối đi quanh co, qua nhiều dãy hành lang.

- Phủ chúa được canh giữ rất nghiêm ngặt (ở đâu cũng có lính gác, đi đâu cũng pahri xuất trình thẻ).

- Cảnh trí khác lạ (cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, …).

- Trong phủ là những đại đồng, quyền bổng gác tía, kiệu son, mâm vàng chén bạc).

- Nội cung thế tử có sập vàng, ghế rồng, nệm gấm, màn là, …

* Đánh giá về quang cảnh:

- Là chốn thâm nghiêm, kín cổng, cao tường.

- Chốn xa hoa, tráng lệ, lộng lẫy không đâu sánh bằng.

- Cuộc sống nơi phủ chúa là một cuộc sống hưởng lạc (cung tần mĩ nữ, của ngon vật lạ, …).

- Không khí ngột ngạt, tù đọng (chỉ có hơi người, hương phấn, hương hoa, …).

2. Cung cách sinh hoạt:

* Chi tiết cung cách sinh hoạt:

- Muốn vào phủ chúa phải có thánh chỉ, có lính chạy thét đường.

- Trong phủ có một guồng máy phục vụ đông đảo người truyền báo rộn ràng, người có việc quan qua lại như mắc cửi.

- Lời lẽ mỗi khi nhắc đến chúa và thế tử phải cung kính, lễ phép ngang hàng với vua.

- Chúa luôn có phi tần hầu trực xung quanh. Tác giả không được thấy mặt chúa mà chỉ làm theo mệnh lệnh của chúa do quan Chánh Đường truyền đạt lại; xem bệnh xong cũng không được phép trao đổi với chúa mà phải viết tờ khải để quan Chánh Đường dâng lên chúa.

- Thế tử chỉ là một đứa bé 5, 6 tuổi nhưng khi vào xem bệnh, một cụ già, trước khi vào xem mạch và sau khi ra về phải quỳ lạy bốn lạy.

* Đánh giá về cung cách sinh hoạt:

- Đó là những nghi lễ khuôn phép, cho thấy sự cao sang quyền quý đến tột cùng.

- Là cuộc sống xa hoa hưởng lạc, sự lộng hành của phủ chúa.

- Đó là uy thế nghiêng trời, lấn lướt cả cung vua.

3. Chân dung thế tử Trịnh Cán:

- Ngoại hình thế tử: chỉ khoảng 5, 6 tuổi, áo lụa đỏ, mặt phấn.

- Nguyên nhân bệnh tình: vì ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn no mặc ấm, nên tạng phủ yếu đi, mắc bệnh đã lâu khiến tinh khí khô hết, da mặt khô, rốn lồi to, gân thời xanh, chân tay gầy gò, do nguyên khí đã hao mòn, thương tổn quá mức.

4. Thái độ, cách nhìn nhận của tác giả:

* Tâm trạng khi đối diện với cảnh sống nơi phủ chúa:

- Cách miêu tả và ghi chép của tác giả rất cụ thể, phơi bày được sự xa hoa, quyền thế.

- Tỏ ra dửng dưng trước với cảnh giàu sang nơi đây.

- Không đồng tình với cuộc sống quá no đủ, tiện nghi nhưng thiếu khí trời và tự do.

- Lời văn pha chút châm biếm, mỉa mai.

* Tâm trạng khi bắt mạch kê đơn cho thế tử:

- Lập luận và lý giải căn bệnh của thế tử là do ở chốn màn che trướng gấm, ăn quá no, mặc quá ấm, tạng phủ vì thế mớ yếu đi.

- Kết luận: đây là căn bệnh có nguồn gốc từ sự xa hoa, no đủ, hưởng lạc.

- Tác giả thẳng thắn đưa ra ý kiến, cho dù ý kiến đó trái ngược với đa số các thầy thuốc trong cung, khiến quan Chánh Đường ngần ngại.

- Khi kê đơn chữa bệnh cho thế tử: tâm trạng của tác giả mâu thuẫn, giằng co, biết cách chữa trị nhưng sợ chữa có hiệu quả ngay sẽ được chúa tin dùng, bị công danh trói buộc; muốn chữa cầm chừng nhưng lại sợ làm trái với lương tâm, y đứa, sợ phụ lòng cha ông.

- Cuối cùng, phẩm chất, lương tâm của người thầy thuốc đã chiến thắng. Ông gạt sở thích cá nhân qua một bên để làm tròn trách nhiệm của một người thầy thuốc.

5. Tổng kết:

- Lê Hữu Trác - Hải Thượng Lãn Ông là một người thầy thuốc giỏi, già dặn kinh nghiệm.

- Ông là một thầy thuốc có lương tâm và đức độ: khinh thường danh lợi, quyền quý, yêu thích tự do, có nếp sống thanh đạm, giản dị nơi quê nhà.

- Tác phẩm đã phản ánh cuộc sống xa hoa, hưởng lạc, sự lấn lướt cung vua của phủ chúa - mầm mống dẫn đến những căn bệnh thối nát, trầm kha của xã hội phong kiến Việt Nam cuối thế kỉ XVIII.

- Bộc lộ cái tôi cá nhân của Lê Hữu Trác: một nhà nho, một nhà thơ, một danh y có bản lĩnh, khí phách, coi thường danh lợi.