Một góc nhìn về Cải cách giáo dục

Sau khi nhiều tranh cãi dấy lên về bộ sách giáo khoa của Chương trình mới, các giáo viên, phụ huynh và xã hội lại tiếp tục băn khoăn về sự đổi mới trong giáo dục hiện tại. StudyCare xin chia sẻ một góc nhìn về Cải cách giáo dục rất đáng để suy ngẫm:

Hiện tại, các giáo viên suy tư về việc thiếu đề thi mẫu cho kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông quốc gia theo Chương trình mới. Do bởi, Chương trình giáo khoa lớp 11 vừa thay đổi, việc truyền đạt kiến thức cùng với phát triển năng lực mới cho học sinh đang được thực hiện. Tuy nhiên, nếu ngay lập tức áp dụng những “yếu tố đổi mới” này vào cấu trúc kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông quốc gia vẫn còn là điều chưa rõ ràng đối với giáo viên. Vì vậy, chỉ khi có cơ hội xem xét cấu trúc đề thi cùng một số đề thi mẫu từ Bộ, giáo viên mới có thể thấy sự minh bạch và cảm thấy yên tâm trong quá trình dạy học.

Phương pháp tiếp cận “tập trung vào kỳ thi” vẫn là góc nhìn phổ biến đối với giáo viên và học sinh tại Việt Nam. Sự áp lực ngày càng gia tăng từ các kỳ thi chuyển cấp đã khiến việc này trở thành một thói quen khó có thể thay đổi.

Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã đặt mục tiêu cải cách toàn diện, bao gồm cả triết lý cơ bản và phương pháp giảng dạy. Chương trình được xây dựng với tư duy mở, nhấn mạnh vào việc phát triển năng lực học sinh song song với kiến thức, đồng thời đẩy mạnh vai trò của trường học và giáo viên trong việc dẫn dắt học sinh. Sự thay đổi cũng xuất hiện trong việc xã hội hóa sách giáo khoa, thay đổi phương pháp giảng dạy, kiểm tra và đánh giá... Một điểm nổi bật của Chương trình mới chính là việc tập trung vào việc đánh giá năng lực hơn là chỉ kiểm tra kiến thức.

Tuy nhiên, trong thực tế, việc thay đổi ngay lập tức những thói quen giảng dạy và học tập đã gắn bó với giáo viên suốt hàng chục năm - tức là nhìn vào đề thi để quyết định cách tổ chức quá trình dạy và học - thì không thể thay đổi chỉ bằng một triết lý mới mẻ.

Câu chuyện này không chỉ đơn thuần là về việc “học để thi”, nó đã cho thấy sự thiếu sót lớn trong việc truyền thông về chính sách giáo dục đương đại. Việc truyền thông về những thay đổi triết lý giáo dục chưa thực sự tiếp cận được tới những người ở trong hệ thống – cụ thể là giáo viên, chưa kể đến hai nhóm khác xa hơn là phụ huynh và học sinh.

Việc nói chuyện với đám đông - đặc biệt khi nó liên quan đến những ý tưởng mới, đột phá và có thể làm thay đổi cách thức thông thường mọi người tư duy, đòi hỏi sự kiên nhẫn và duy trì đều đặn. Để đạt được sự chấp nhận từ phụ huynh, học sinh và giáo viên, cần phải trả lời mọi câu hỏi một cách cụ thể, giải thích những khía cạnh quan trọng nhất của cải cách trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018: Tại sao việc một chương trình, một bộ sách không còn phù hợp với yêu cầu của giáo dục hiện đại; Tại sao sách giáo khoa nên chỉ là tài liệu học tập, không nên quy định cứng nhắc; Tại sao cần phát triển năng lực học sinh thay vì chỉ truyền đạt kiến thức; Những thách thức không tránh khỏi trong quá trình thay đổi là gì...

Về cấu trúc, sau khi xác định triết lý cơ bản, một chương trình giáo dục sẽ được chia thành ba phần chính: Nội dung giáo dục, Phương pháp giảng dạy và Phương pháp đánh giá.

Bộ Giáo dục và các nhà xuất bản sách giáo khoa đang tiến hành quy trình truyền thông theo thứ tự sau: Công bố sách giáo khoa để trình bày nội dung giáo dục cụ thể, Cung cấp sách và các khóa học đào tạo để hỗ trợ giáo viên. Tuy nhiên, phương pháp đánh giá (đặc biệt là cho các kỳ thi chuyển cấp) vẫn duy trì theo hình thức các tiêu chuẩn đánh giá chung.

Phương pháp này có tính sư phạm nhất quán, tuy nhiên, nó bỏ qua yêu cầu cơ bản nhất của việc truyền thông chính sách: hiểu rõ đặc điểm của công chúng, tìm hiểu sự tán thành từ họ để hướng đến việc thay đổi nhận thức chung.

Ví dụ về việc “học để thi” chỉ là một trong những điểm mù được phát hiện rõ ràng trong việc truyền thông về chính sách cải cách giáo dục, đặc biệt là không tuỳ chỉnh dựa trên những thói quen lâu đời của những người chịu ảnh hưởng. Nếu cuộc khảo sát dư luận cho thấy rằng nhu cầu hiểu về đề thi theo Chương trình mới đang tăng cao, việc truyền thông chính sách có thể xem xét công khai một số đề thi mẫu trên trang web của Bộ; giải thích tinh thần đổi mới được thể hiện trong các đề thi, cách đánh giá; minh chứng rõ ràng rằng học sinh có thể hoàn thành được các đề thi đó dù sử dụng bất kỳ sách giáo khoa nào. Vượt qua được rào cản này, công chúng sẽ sẵn sàng hỗ trợ trong việc triển khai Nội dung giáo dục và Phương pháp giảng dạy.

Một tình huống khác mà sự thiếu lắng nghe ý kiến từ công chúng có thể ảnh hưởng đến quá trình cải cách: Bộ tuyên bố rằng chương trình giáo dục thống nhất quốc gia - tức là nội dung cốt lõi của giáo dục - là bắt buộc, trong khi sách giáo khoa chỉ là tài liệu học tập. Tuy nhiên, Bộ chưa thực sự truyền thông cho giáo viên và cộng đồng nhận thấy những điểm mạnh của Chương trình thể hiện cụ thể trong các hoạt động dạy và học.

Việc thiếu sự tương tác sâu sắc từ phía người học, sẽ có nguy cơ gây áp lực cho quá trình cải cách. Chương trình phổ thông 2018 - một nỗ lực cải cách giáo dục với nhiều hy vọng – rõ ràng không nên bị thất bại như vậy.