Trắc nghiệm môn Toán: cơn bão tranh luận không hồi kết

Những tranh luận về bài thi trắc nghiệm của môn Toán vẫn rất được dư luận quan tâm, bởi nhiều người lo lắng hình thức thi này không phản ánh đúng năng lực của thí sinh. Vì sao nên nỗi?

Câu hỏi trắc nghiệm khách quan có nhiều dạng khác nhau, bao gồm việc ghép đôi thông tin, điền vào chỗ trống còn thiếu, trả lời ngắn gọn, đánh giá đúng - sai, lựa chọn đáp án đúng, và cả việc thí sinh tự tạo câu hỏi và trả lời. Các chuyên gia cho rằng, với sự đa dạng này, việc vi phạm không thể xảy ra dễ dàng. Trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, với hàng triệu thí sinh tham gia, mục tiêu hàng đầu là xác định việc tốt nghiệp. Do đó, việc sử dụng hình thức thi trắc nghiệm được cho là tiết kiệm thời gian và hiệu quả.

Trên thế giới, nhiều quốc gia như Hoa Kỳ, Nga, Trung Quốc và Nhật Bản cũng đã chọn hình thức thi trắc nghiệm ở môn toán trong quá trình kiểm tra và đánh giá học sinh trên quy mô lớn. Tuy nhiên, tác động của hình thức thi này đối với môn toán vẫn đang thu hút sự quan tâm của nhiều người, với nhiều ý kiến trái chiều.

Tại Việt Nam, kể từ năm 2017, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã áp dụng hình thức thi trắc nghiệm khách quan trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, ngoại trừ môn Ngữ văn. Tuy thời điểm đó đã xuất hiện những lo ngại về khả năng hình thức thi này không thể hiện được tư duy sáng tạo của học sinh và có thể dẫn đến việc học sinh đoán mò cũng có thể đạt điểm. Nhưng bài thi trắc nghiệm vẫn được chọn lựa và hình thức thi này cũng đã được sử dụng từ đó đến nay.

GS. TS. Nguyễn Hữu Dư, nguyên Chủ tịch Hội Toán học Việt Nam và nguyên Giám đốc điều hành Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán, đã chia sẻ quan điểm của mình tại một buổi tọa đàm về Toán học tại TP HCM vào ngày 3/8. Ông đã mạnh mẽ bày tỏ ý kiến rằng “thi trắc nghiệm bóp chết môn Toán”. Điều này đặt ra câu hỏi: tại sao ông lại có quan điểm như vậy?

Để xem xét xem môn toán có thực sự bị hạn chế hay không, ta cần xem xét từ góc độ hình thức thi trắc nghiệm Toán đã được áp dụng trong thời gian qua có phù hợp không. Việc này phụ thuộc vào đặc điểm của hình thức đánh giá này và mục tiêu của chương trình dạy Toán phổ thông. Hình thức thi trắc nghiệm khách quan mang lại những ưu điểm về tiết kiệm thời gian và chi phí cho việc tổ chức và chấm thi, cũng như khả năng khách quan trong việc đánh giá (thang điểm không mang tính chủ quan).

GS. TSKH Lâm Quang Thiệp, tác giả của tài liệu về Đo lường và Đánh giá hoạt động học tập trong nhà trường, cho rằng việc đánh giá bằng hình thức trắc nghiệm khách quan cho phép đo lường nhiều yếu tố kiến thức phức tạp và phong phú từ các mục tiêu học tập. Điều này khiến cho việc thi trắc nghiệm phù hợp cho việc kiểm tra kiến thức nền tảng.

Tuy nhiên, hình thức trắc nghiệm lại không thể đánh giá được khả năng suy luận hoàn toàn tự do, bởi vì câu trả lời trắc nghiệm bị giới hạn trong các khung định sẵn có. Chương trình giáo dục phổ thông hiện tại, đặc biệt là môn Toán ở cấp trung học phổ thông, tuân thủ Quyết định 16/2006/QĐ-BGDĐT, theo đó, học sinh không chỉ được yêu cầu hiểu bài toán và biết cách giải quyết, mà còn phải có khả năng áp dụng kiến thức vào việc giải các bài toán. Nói cách khác, khả năng suy luận tự do và khả năng trình bày không nằm trong mục tiêu của chương trình dạy Toán phổ thông. Vì vậy, sự lựa chọn hình thức thi trắc nghiệm khách quan trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông có thể coi là phù hợp với mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông năm 2006.

Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã trải qua sự thay đổi, và đến năm 2025, kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông sẽ đánh giá học sinh dựa trên Chương trình giáo dục mới (Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT). Trong số các yêu cầu đối với môn Toán theo Chương trình giáo dục phổ thông mới, học sinh không chỉ phải có khả năng giải toán, mà còn phải có khả năng tư duy, lập luận toán học và khả năng giao tiếp toán học, thể hiện qua khả năng nghe, hiểu, trình bày và diễn đạt.

Theo quan điểm của Giáo sư Nguyễn Hữu Dư, môn Toán tại trường phổ thông phải hoàn thành hai nhiệm vụ chính. Thứ nhất là trang bị kiến thức Toán cơ bản cho học sinh, để có thể áp dụng vào các lĩnh vực trong cuộc sống mà Toán đóng vai trò quan trọng. Thứ hai, nó phải phát triển khả năng suy luận và tư duy logic cho học sinh. Hai mục tiêu này đòi hỏi hình thức đánh giá phải phù hợp vừa đảm bảo việc đánh giá kiến thức rộng lớn mà cũng đồng thời đánh giá khả năng suy luận tự do và trình bày.

Tuy nhiên, để đảm bảo hai nhiệm vụ cơ bản này không bị thiếu sót, cần thiết phải đảm bảo rằng chương trình giáo dục phổ thông thực hiện đầy đủ cả việc dạy, học và thi của cả giáo viên và học sinh. Nếu không, khả năng tư duy và khả năng trình bày toán học của học sinh có thể bị ảnh hưởng. Vậy nên, không chỉ hình thức đánh giá mà cả quá trình triển khai chương trình giáo dục phổ thông cũng cần được xem xét kỹ lưỡng để đảm bảo mục tiêu của môn Toán và khả năng phát triển toàn diện của học sinh không bị hạn chế.