Đề: Phân tích tình huống truyện trong truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu.

I. Mở bài:

Nguyễn Minh Châu là một tác giả tiêu biểu của nền văn xuôi hiện đại Việt Nam. Hành trình sáng tác của ông trải qua hai thời kỳ, thời kỳ chống Mỹ và thời kỳ đổi mới sau 1975. Ở thời kỳ đổi mới, “Nguyễn Minh Châu được xem là một trong những cây bút tiên phong” và đạt được nhiều thành tựu xuất sắc. “Chiếc thuyền ngoài xa” là tác phẩm đặc sắc của Nguyễn Minh Châu trong chặng đường văn học thời kỳ đổi mới. Truyện xoáy sâu vào bức tranh hiện thực của đời sống người lao động thuyền chài ở vùng ven biển miền Trung. Ở “Chiếc thuyền ngoài xa”, ý nghĩa tư tưởng đã được nhà văn thể hiện một cách sinh động thông qua tình huống truyện mang ý nghĩa khám phá và phát hiện về đời sống một cách sâu sắc.

II. Thân bài:

1. Khái quát:

Truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” được tác giả viết vào năm 1983, xuất bản năm 1987. Truyện kể về chuyến đi thực tế của nghệ sĩ Phùng tại vùng biển để chụp ảnh làm lịch nghệ thuật. Một buổi sáng, Phùng đã chụp được bức ảnh “trời cho”, đó là ảnh của một chiếc thuyền lưới vó trong buổi bình minh sương sớm. Cùng lúc ấy, Phùng phát hiện ra câu chuyện kì lạ về gia đình hàng chài sống trên chiếc thuyền ấy: người đàn bà bị chồng đánh đập tàn nhẫn với thái độ cam chịu. Được tòa án mời đến giải quyết chuyện gia đình, người đàn bà van xin đừng bắt mình phải bỏ chồng. Trước sự ngạc nhiên của chánh án Đẩu, nghệ sĩ Phùng, người đàn bà kể lại câu chuyện về cuộc đời mình.

2. Cảm nhận:

a. Tình huống truyện và vai trò của tình huống truyện trong một tác phẩm:

- Tình huống truyện chính là bối cảnh, hoàn cảnh (không gian, thời gian, địa điểm… tạo nên câu chuyện).

- Có ba loại tình huống phổ biến nhất trong truyện ngắn: tình huống hành động; tình huống tâm trạng; tình huống nhận thức. Nếu tình huống hành động chủ yếu nhắm tới hành động có tính bước ngoặt của nhân vật; tình huống tâm trạng chủ yếu khám phá diễn biến tình cảm, cảm xúc của nhân vật; thì tình huống nhận thức chủ yếu cắt nghĩa những giây phút “giác ngộ” chân lý của nhân vật. Tình huống càng độc đáo, mưới lạ càng giúp cho tác phẩm hấp dẫn, ấn tượng, sâu sắc với người đọc.

- Truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” được tổ chức xung quanh một “tình huống nhận thức” mà hai nhân vật Phùng và Đẩu đã trải qua.

b. Phân tích tình huống truyện trong “Chiếc thuyền ngoài xa”:

- Những biểu hiện của tình huống truyện:

+ Nghệ sĩ Phùng đến một vùng ven biển miền Trung chụp ảnh cho cuốn lịch năm sau. Anh đã phát hiện được cảnh chiếc thuyền ngoài xa, trong sương sớm, đẹp như tranh vẽ - “một cảnh đắt trời cho mà suốt đời cầm máy chưa bao giờ nhìn thấy”. Trước vẻ đẹp của nghệ thuật, anh bộc lộ sự rung động “trong trái tim tôi như có cái gì bóp thắt vào” và đồng thời anh cũng “phát hiện ra… khoảng khắc trong ngần của tâm hồn”. Phùng còn nhận ra trong suy nghĩ của mình “… bản thân cái đẹp là đạo đức” (như Nguyễn Tuân đã quan niệm: cái đẹp phải kết hợp với cái tâm, cái tài kết hợp với cái thiện).

+ Nhưng khi chiếc thuyền vào bờ, Phùng tận mắt chứng kiến tình trạng bạo lực trong gia đình: hành động đánh vợ của người đàn ông làng chài; người vợ nhẫn nhục chịu đựng; đứa con vì bảo vệ mẹ đã phản kháng lại cha… Những ngày sau, cảnh đó lại tiếp diễn. Phùng không ngờ sau cảnh đẹp như mơ là bao ngang trái, nghịch lý của đời thường. Hiện thực phũ phàng của cuộc sống làm cho Phùng cảm thấy cay đắng trước sự thật ẩn chứa đằng sau vẻ trong ngần và tươi đẹp của cảnh vật: “… khiến tôi kinh ngạc đến mức… tôi cứ há mồm ra mà nhìn…”.

- Câu chuyện của người đàn bà và cách giải quyết ban đầu của chánh án Đẩu ở tòa án huyện:

+ Đẩu khuyên người đàn bà bỏ chồng vì “cả nước không có một người chồng nào như hắn… Chị không sống nổi với cái lão đàn ông vũ phu ấy đâu”.

+ Nhưng, người đàn bà lại chắp tay lia lịa, xin “Quý tòa… đừng bắt con bỏ nó”. Thái độ này của chị xuất phát từ việc: tòa không hiểu được cảnh ngộ của người lao động nghèo khổ; còn vì hạnh phúc đích thực của một người đàn bà trong vai trò một người vợ và một người mẹ… Lúc đầu, khi thấy người đàn bà không chịu bỏ chồng, Phùng rất ngạc nhiên và bất bình. Nhưng sau đó, anh cảm nhận được nỗi niềm và cảnh ngộ của người đàn bà hàng chài, rồi dần thay đổi bằng thái độ cảm thông và thấu hiểu.

- Các nhân vật với tình huống:

+ Tình huống truyện được tạo nên bởi nghịch cảnh giữa vẻ đẹp của chiếc thuyền ngoài xa với cái thật gần là sự ngang trái trong gia đình thuyền chài. Gánh nặng mưu sinh đè trĩu trên vai cặp vợ chồng người hàng chài. Người chồng trở thành kẻ vũ phu. Người vợ vì thương con nên nhẫn nhục chịu đựng sự ngược đãi, mà không biết chính mình đã làm tổn thương tâm hồn đứa con. Cậu bé thương mẹ, bênh vực mẹ, trở nên căm ghét cha mình.

+ Chánh án Đẩu tốt bụng nhưng lại đơn giản trong cách suy nghĩ. Anh khuyên người đàn bà bỏ chồng là xong, mà không nghĩ đến việc bà cần một chỗ dựa để kiếm sống và nuôi các con khôn lớn.

c. Ý nghĩa khám phá và phát hiện tình huống:

- Tình huống mang ý nghĩa khám phá, phát hiện sâu sắc về đời sống và con người: Cuộc đời không bao giờ đơn giản, xuôi chiều mà luôn chứa đựng nhiều nghịch lý. Cuộc sống luôn chứa đựng nhiều mặt đối lập và mâu thuẫn với nhau. Đừng vội đánh giá con người, sự vật ở dáng vẻ bề ngoài, phải phát hiện ra bản chất thực đằng sau vẻ ngoài đẹp đẽ của hiện tượng.

- Tình huống nhấn mạnh mối quan hệ gắn bó giữa nghệ thuật và cuộc đời: Phải có cái nhìn đa dạng, nhiều chiều. Nghệ thuật đích thực phải tồn tại vì cuộc sống, vì con người, gợi mở những vấn đề mới cho sáng tạo nghệ thuật. Người nghệ sĩ phải biết nhìn nhận sự vật, hiện tượng đa dạng, nhiều chiều trong hoàn cảnh của nó và trong mối quan hệ với nhiều yếu tố khác.

3. Nghệ thuật:

Nguyễn Minh Châu đã xây dựng câu chuyện mang đậm giá trị nhân đạo và để lại nhiều ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc. Tình huống truyện mang ý nghĩa khám phá, phát hiện về sự thật đời sống, một tình huống nhận thức. Ngôn ngữ của người kể chuyện thể hiện qua nhân vật Phùng, sự hóa thân của tác giả rất tài tình, tạo ra một điểm nhìn trần thuật sắc sảo, tăng cường khả năng khám phá đời sống, lời kể trở nên khách quan, chân thật, giàu sức thuyết phục. Ngôn ngữ nhân vật phù hợp với đặc điểm tính cách của từng người. Lời văn giản dị, sâu sắc, đa nghĩa.

III. Kết bài:

Tình huống truyện của tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa đã nhấn mạnh thêm mối quan hệ gắn bó không thể tách rời giữa nghệ thuật và cuộc đời, khẳng định cái nhìn đa diện, nhiều chiều về đời sống, gợi mở những vấn đề mới cho sáng tạo nghệ thuật.