Đề: Phân tích hình tượng cây xà nu trong truyện ngắn “Rừng xà nu” của Nguyễn Trung Thành.

1. Mở bài:

Nguyễn Trung Thành là một trong những nhà văn trưởng thành qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Tình yêu dành cho mảnh đất Tây Nguyên và sự hiểu biết sâu sắc về cuộc sống nơi đây đã giúp cho nhà văn sáng tạo nên những hình tượng nghệ thuật đặc sắc, riêng biệt và hấp dẫn. Nguyễn Trung Thành có rất nhiều tác phẩm giá trị viết về cuộc sống của đồng bào các dân tộc trên mảnh đất này. Tác phẩm tiêu biểu nhất của ông trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ là truyện ngắn “Rừng xà nu”. Trong truyện ngắn này, nhà văn đã khắc họa thành công hình tượng cây xà nu – một hình tượng nghệ thuật có ý nghĩa sâu sắc.

2. Thân bài:

a. Khái quát:

Truyện ngắn Rừng xà nu được viết năm 1965, sau đó được in trong tập Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc. Truyện miêu tả cánh rừng xà nu và kể lại câu chuyện về cuộc đời Tnú sau ba năm đi lực lượng về thăm làng. Tối hôm đó, tại nhà cụ Mết, dân làng mừng đón Tnú, cụ Mết kể cho dân làng nghe câu chuyện về cuộc đời Tnú và cuộc nổi dậy của làng Xô Man chống lại kẻ thù tàn bạo. Sáng hôm sau, cụ Mết và Dít tiễn chân Tnú trở về đơn vị.

b. Luận điểm 1:

Cây xà nu gắn bó mật thiết, trở thành một phần máu thịt trong đời sống vật chất và tinh thần của dân làng Xô Man. Sự gắn bó giữa cây xà nu với người dân làng Xô Man được thể hiện ngay trong kết cấu nội dung truyện. Cây xà nu hiện lên trong tác phẩm như một loài cây đặc thù, tiêu biểu của miền đất Tây Nguyên. Thông qua hình tượng của xà nu, nhà văn đã tạo dựng nên được bối cảnh hùng vĩ và hoang dã đậm màu sắc Tây Nguyên cho câu chuyện. Hình tượng cây xà nu được tác giả miêu tả từ nhiều góc độ khác nhau và mang đến hiệu quả thẩm mỹ đặc biệt cho toàn bộ câu chuyện. Nhà văn không chỉ mở đầu và kết thúc truyện bằng hình ảnh rừng xà nu bát ngát đến tận chân trời, mà còn nhắc đến nó không biết bao nhiêu lần, “rừng xà nu”, “cây xà nu”, “nhựa xà nu”, “lửa xà nu”… Chất sử thi của thiên truyện sẽ không trở thành giọng điệu chính của tác phẩm nếu thiếu đi hình tượng cây xà nu được khai thác từ nhiều góc độ, được lặp đi lặp lại nhiều lần đến như vậy, nhất là “các đồi xà nu” – 4 lần; “rừng xà nu” – 5 lần. Thủ pháp điệp trùng khi mô tả cây xà nu đó, vừa làm nền cho toàn bộ diễn biến của câu chuyện, vừa gây ấn tượng sâu sắc cho người đọc về cây xà nu.

Gắn bó với con người, cây xà nu bảo vệ cho người dân làng Xô Man trước sự hủy diệt tàn bạo của kẻ thù xâm lược. Hình tượng cây xà nu qua ngòi bút của Nguyễn Trung Thành đã trở thành nhân chứng sống về tội án của chiến tranh hủy diệt; là người chứng kiến cho sự giác ngộ, hy sinh thầm lặng và sự quật khởi của người dân làng Xô Man. Mở đầu tác phẩm, tác giả vẽ ra trước mắt người đọc một bức tranh toàn cảnh về nỗi đau thương do bom đạn của giặc Mỹ gây ra. Tác giả đã đặt cây xà nu vào bối cảnh khốc liệt của chiến tranh, “làng nằm trong tầm đại bác của giặc…”. Cây xà nu vừa là người chứng kiến sự tàn khốc của chiến tranh, vừa là đối tượng hủy diệt của bom đạn kẻ thù, “cả rừng xà nu hàng vạn cây, không cây nào không bị thương. Có những cây bị chặt đứt ngang thân mình, đổ ào như một cơn bão”. Ở một chỗ khác, tác giả tả kỹ hơn, “nơi vết thương nhựa ứa ra tràn trề thơm ngào ngạt long lanh nắng hè gay gắt, rồi dần dần bầm lại đen và đặc lại quện thành cục máu lớn”. Hình ảnh đó gợi lên nỗi đau thương mất mát. Cây xà nu đã dùng sinh mạng của mình để bảo vệ cho người làng Xô Man.

Dù bị tàn phá nặng nề nhưng cây xà nu vẫn có một sức sống mãnh liệt. Bên cạnh một cây xà nu vừa ngã xuống, đã có “bốn năm cây con mọc lên, ngọn xanh rờn, hình nhọn mũi tên lao thẳng lên bầu trời”. Với những cây xà nu đã trưởng thành vượt lên cao hơn đầu người thì “đạn đại bác không giết nổi chúng”. Chúng như những con chim đã đủ lông mao, lông vũ, vết thương của chúng chóng lành như trên một thân thể cường tráng. Cứ thế hai ba nằm nay, rừng xà nu “ưỡn tấm ngực lớn của mình ra”, che chở cho người dân làng Xô Man. Sau ba năm đi “lực lượng” trở về, Tnú vẫn đi trên con đường cũ qua rừng xà nu nhưng phải có bé Heng dẫn đường. Vì đường cũ này chằng chịt những “hầm chông, hố chông”, những “dàn thò”. Giặc muốn vào làng Xô Man phải đi qua rừng xà nu. Rừng xà nu đã trở thành trận địa phục kích kẻ thù, thành vành đai bảo vệ dân làng.

Cây xà nu gắn bó với cuộc sống sinh hoạt hàng ngày như đã từ ngàn đời nay: ngọn lửa xà nu nấu ăn trong mỗi gian bếp nhỏ, đuốc xà nu soi sáng đường rừng ban đêm, lửa xà nu cháy bập bùng trong nhà ưng mỗi đợt tập trung cả dân làng. Khói xà nu đen nhẻm thân hình lũ trẻ; khói xà nu còn làm tấm bảng đen cho anh Quyết dạy Tnú, Mai học chữ cụ Hồ. Lửa xà nu nhiều lần chứng kiến cụ Mết giáo dục truyền thống yêu nước, tinh thần kiên cường, bất khuất cho dân làng Xô Man qua câu chuyện về Tnú.

Đặc biệt, cây xà nu còn gắn bó mật thiết với cuộc chiến đấu của người dân làng Xô Man. Cây xà nu chứng kiến tội ác man rợ của kẻ thù và nỗi đau của người dân: cái chết của anh Xút, bà Nhan, chứng kiến kẻ thù tàn bạo gây ra cái chết của mẹ con Mai. Lửa xà nu chứng kiến giặc tra tấn dã man với Tnú. Chúng đốt hai bàn tay của anh bằng giẻ tẩm dầu xà nu. Mười ngón tay Tnú thành mười ngọn đuốc. Ngọn đuốc ấy, cùng với tiếng thét của anh đã thành hiệu lệnh để dân làng Xô Man vùng lên tiêu diệt kẻ thù. Dưới ánh lửa xà nu sáng rực, dân làng Xô Man quật khởi, lửa xà nu chứng kiến kẻ thù đền tội.

c. Luận điểm 2:

Cây xà nu thực sự đã trở thành một phần máu thịt trong đời sống vật chất và tinh thần của dân làng Xô Man. Nhưng không chỉ vậy, hình tượng cây xà nu còn mang ý nghĩa ẩn dụ. Cây xà nu là tượng trưng cho số phận và phẩm chất con người Tây Nguyên trong chiến tranh cách mạng: đau đớn mà anh hùng.

Đặc tính “ham ánh sáng” của cây xà nu tượng trưng cho niềm khao khát tự do, lòng tin vào lý tưởng cách mạng của người dân Tây Nguyên, của đồng bào miền Nam. Cây xà nu rất ham ánh sáng và khí trời: “nó phóng lên rất nhanh để tiếp lấy ánh nắng”. Cũng như Tnú, như dân làng Xô Man yêu tự do và khát khao ánh sáng. Bất chấp sự hủy diệt tàn khốc của bom đạn kẻ thù, cây xà nu vẫn vươn lên với một sức sống mãnh liệt không gì tiêu diệt nổi. “Bên cạnh một cây xà nu mới ngã gục, đã có 4, 5 cây con mọc lên ngọn xanh rờn hình nhọn như mũi tên lao thẳng lên bầu trời”, cũng như các thế hệ làng Xô Man, lớp này kế tiếp lớp khác đứng lên, tiếp tục cuộc chiến đấu.

Khả năng sinh sôi mãnh liệt của cây xà nu cùng sự rộng lớn, bạt ngàn của rừng xà nu gợi đến sự tiếp nối của nhiều thế hệ người dân Tây Nguyên đoàn kết bên nhau kháng chiến. Anh Quyết hy sinh thì có Tnú, Mai. Mai ngã xuống giữa tuổi thanh xuân tràn đầy nhựa sống như cây xà nu bị chặt đứt ngay giữa thân mình, thì Dít đã lớn lên, và nhanh chóng đến không ngờ. Dít trở thành Bí thư chi bộ, chính trị viên xã đội, trở thành một điểm tựa, một ánh sáng mới của làng Xô Man. Rồi tiếp theo đó, là bé Heng, là những thế hệ đang lớn dần lên tiếp bước đàn anh, đàn chị. Chính cụ Mết cũng đã khẳng định được cái sức sống bất tử ấy như một chân lý giản dị: “Không có cây gì mạnh bằng cây xà nu đất ta, cây mẹ ngã, cây con mọc lên. Đố nó giết hết rừng xà nu này”.

d. Nghệ thuật:

Hình tượng cây xà nu được xây dựng bằng nghệ thuật độc đáo. Tác giả miêu tả cây xà nu trong sự so sánh, dối chiếu thường xuyên với con người. Các hình thức nhân hóa, ẩn dụ, tượng trưng và giọng văn biểu cảm gây cảm tưởng đó là một đoạn thơ trữ tình. Hình tượng cây xà nu là một sáng tạo nghệ thuật đặc sắc của tác giả, tạo nên màu sắc sử thi và lãng mạn cho thiên truyện.

3. Kết bài:

Qua hình tượng cây xà nu, tác giả ca ngợi thiên nhiên và con người Tây Nguyên nói riêng, đất nước và con người Việt Nam nói chung trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.